Lang, lang geleden toen ik nog een jong meisje was, studeerde ik Pedagogische Wetenschappen. Vooral de overlappende vakken met Psychologie vond ik interessant en tijdens zo’n college kwam de term ‘zone van de naaste ontwikkeling’ langs. En soms hoor of zie je iets dat diep van binnen iets raakt en blijft hangen. Inmiddels herken ik dat gevoel als zijnde een teken dat dat een belangrijk principe of kernwaarheid is (voor mij). Dat gebeurde dus ook met deze term, al wist ik toen nog niet dat dat zo’n herkenningsgevoel was. De term bleef me achtervolgen en kwam op allerlei momenten steeds weer bij me naar boven.
En de laatste tijd, nu ik bezig ben met mijn nieuwe dienst vorm te geven, na te denken over wat ik precies belangrijk vind in de gesprekken die ik aanbied, komt de term opnieuw langs. Tijd dus om daar even wat meer bij stil te staan en uit te werken als één van de belangrijke uitgangspunten waar ik vanuit zal werken.
Zone van de naaste ontwikkeling. Zoals gezegd leerde ik de term in de opleiding tot pedagoog. Wat betekent dat het besproken werd met betrekking tot de ontwikkeling van kinderen. Kort gezegd betekent het zoveel als je kind niet té grote uitdagingen geven, want dan is de kans groot dat het kind blokkeert en gefrustreerd raakt. Het is belangrijk om aan te sluiten bij waar het kind zich op dit moment bevindt qua ontwikkeling. Neem bijvoorbeeld het proces van leren staan en lopen. Een kindje heeft zich net opgetrokken aan de box en staat voor de eerste keer wiebelend op de beentjes, terwijl het zich stevig vasthoudt aan de spijlen. Nu kun je het meteen proberen uit te dagen om naar je toe te lopen, maar dat is vaak een veel te grote stap. Dat werkt niet en geeft frustratie, pijn, verdriet of ‘bevriezen’. Of het kind ‘valt terug’ in de vorige veilige fase: laat zich weer zakken en kruipt naar je toe.
Als je daarentegen net een klein stapje voorbij de veilige zone gaat, is de kans groot dat het lukt. Dus of samen langs de box lopend, terwijl de spijlen vast gehouden worden. Of je gaat achter of naast je kind staan, strekt de handen uit, dichtbij genoeg dat het ze zo kan pakken, waarmee je het kind stimuleert om ‘per ongeluk’ eventjes los te staan. Die stappen zijn klein genoeg dat het niet onoverkomelijk lijkt, dus waarschijnlijk een positieve ervaring wordt wat gunstig is voor de verdere ontwikkeling. Omdat het kind op deze manier vertrouwen krijgt dat het nieuwe dingen kan leren.
Hetzelfde principe geldt natuurlijk ook voor oudere kinderen en volwassenen. We kunnen soms (of moet ik zeggen vaak?) veel te grote stappen van onszelf verwachten. Niet alleen in ons dagelijkse leven, maar ook zeker in het onderwijs en in de hulpverlening. Mijn eigen ervaring is dat als ik een te grote stap wil maken dat ik als het ware verlam. Ik voel me zo overweldigd dat ik stilval en niks meer kan. Maar als ik heel erg goed ga kijken en voelen, kan ik tegenwoordig vaak achterhalen waar ik WEL aan toe ben nu op dit moment. Meestal moet ik me dan ook voor de rest even afsluiten en puur focussen op dat kleine stapje dat ik wel aandurf. Sinds ik dat doe, heb ik veel vaker succeservaringen, wat vertrouwen geeft, en durf ik makkelijker nieuwe dingen uit te proberen. Ik kom vooruit!
Te grote stappen geven een gevoel van overweldigd worden en werken angst en frustratie in de hand. Met als gevolg dat iemand of zichzelf over de kop werkt of stil valt. De kunst is dus om op zoek te gaan naar waar iemand zich bevind en wat haalbaar is voor die persoon om te doen.
Voor de gesprekken die ik aanbied is dit dus ook een basisprincipe.
Je wilt natuurlijk ergens naartoe werken, iets bereiken. Maar de uitdaging is om goed te kijken enerzijds naar het grotere doel, maar dan ook vooral naar wat op dit moment voor jou haalbaar is. Want zeker met betrekking tot vragen rondom identiteit kan het vertrouwde loslaten om iets nieuws te onderzoeken heel spannend zijn. Je eigen weg zoeken, los van wat je is aangeleerd, is soms beangstigend. Zeker als daar veel weerstand bij komt kijken vanuit je omgeving of van binnenuit, door aangeleerde overtuigingen. Dan is het dus van groot belang kleine stapjes te nemen. Aansluiten bij waar je nu staat, wie je nu bent, wat je nu voelt en denkt en gelooft. En zoals je met je tenen voorzichtig in het water aftast of het niet te koud is, wil ik samen met jou voorzichtig aftasten wat die zone is van waaruit je naar de naastgelegen ontwikkelingsfase komt.